മരണസമയത്തെ ചിന്തകളെ കുറിച്ചും, ആ സമയം പൂര്‍ണബോധത്തോടെയിരിക്കാനായാല്‍ അതെങ്ങിനെ ആത്മീയമായ ഔന്നിത്യത്തിന് താങ്ങാവും എന്നതിലേക്കും സദ്ഗുരു ശ്രദ്ധ ക്ഷണിക്കുന്നു.
ചോദ്യം :ഒരാള്‍ മരണസമയത്ത് ഏതു കാര്യത്തെ കുറിച്ച് ചിന്തിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുന്നുവോ, ആ ആഗ്രഹം സഫലീകരിക്കാന്‍ എന്നവണ്ണം അത്തരത്തിലുള്ള ഒരവസ്ഥയില്‍ത്തന്നെ, പിന്നീട് ഭൂമിയില്‍ എത്തിച്ചേരും എന്നു ഭഗവാന് ഗീതയില്‍ പറയുന്നു. ആ പ്രസ്താവന ശരിയാണോ?
സദ്ഗുരു: ശരിയാണ്. പക്ഷെ, ഇതിനുള്ള ഉത്തരം രസകരമായൊരു കഥയില്‍ നിന്നു തുടങ്ങാം. നാരദമുനി എവിടെപോകുമ്പോഴും സദാ ”നാരായണ നാരായണ” എന്ന് ഉരുവിട്ടുകൊണ്ടേയിരിക്കും. അദ്ദേഹത്തിന് സ്വതന്ത്രമായി എവിടെ വേണമെങ്കിലും (മൂന്നു ലോകങ്ങളിലും) പോകാനും വരാനുമുള്ള പാസ്‌പോര്‍ട്ട് കൈവശമുണ്ട്. ഒരു ദിവസം ഒരു കര്‍ഷകന്‍ അത്യാനന്ദത്തോടെ ഹര്‍ഷോന്‍മത്തനായി തന്റെ നിലം ഉഴുതുകൊണ്ടിരിക്കുന്നത് സഞ്ചാരത്തിനിടയില്‍ നാരദര്‍ കാണാനിടയുണ്ടായി. അയാള്‍ക്കിത്രകണ്ട് സന്തോഷാധിക്യം ഉണ്ടാവാനുള്ള കാരണത്തിന്റെ രഹസ്യം എന്താണെന്നറിയാനുള്ള ആഗ്രഹം കൊണ്ട് അയാളോടിതിനെപ്പറ്റി ചോദിച്ചു മനസ്സിലാക്കാനായി അടുത്തുചെന്നു. പക്ഷെ അയാള്‍ കണ്ട ഭാവം പോലും കാണിച്ചില്ല. നിലം ഉഴുതുമറിയ്ക്കുന്നതില്‍ അത്രകണ്ട് വ്യാപൃതനായിരുന്നു.
ഉച്ചയോടുകൂടി ജോലിനിര്‍ത്തി, അയാള്‍ ഭക്ഷണം കഴിയ്ക്കാനായി ഒരു മരച്ചുവട്ടില്‍ചെന്നിരുന്നു. പാത്രംതുറന്നു, ”നാരായണ, നാരായണ, നാരായണ” എന്നു മൂന്നു പ്രാവിശ്യം ഭജിച്ചശേഷം ഭക്ഷണം കഴിയ്ക്കാന്‍ തുടങ്ങിയപ്പോള്‍ നാരദമുനിയെ ശ്രദ്ധിക്കുകയും, അദ്ദേഹത്തിന്റെ കൂടെ ഭക്ഷണം പങ്കിട്ടു കഴിയ്ക്കണമെന്ന ആഗ്രഹം പ്രകടിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. പക്ഷെ ഉള്ളില്‍ ജാതിഭ്രഷ്ടുള്ള നാരദര്‍, വിനയപൂര്‍വം വിസമ്മതം അറിയിച്ചു. എന്നിട്ട് ആ കൃഷിക്കാരനോടു കൗതുകത്തോടെ ചോദിച്ചു, ”നിങ്ങള്‍ വളരെയധികം സന്തോഷവാനാണല്ലോ, എന്താ കാരണം?” കര്‍ഷകന്‍ പറഞ്ഞു, ”എല്ലാദിവസവും ഭഗവത് സ്വരൂപം സാക്ഷാല്‍ ശ്രീനാരായണന്റെ രൂപത്തില്‍ എന്റെ കണ്‍മുന്നില്‍ ഞാന്‍ കാണാറുണ്ട്. ഞാന്‍ സന്തോഷംകൊണ്ട് മതിമറന്ന് പോകുന്നു.” വിശ്വസിക്കാനാവാതെ നാരദര്‍ ചോദിച്ചു, ”ഏതുവിധത്തിലുള്ള സാധനയാണ് നിങ്ങള്‍ ചെയ്യുന്നത്?”
അതിനു കര്‍ഷകന്റെ മറുപടി ഇപ്രകാരമായിരുന്നു,
‘ഞാനെഴുത്തും വായനയും ഒന്നുമറിയാത്ത ഒരു ദരിദ്രകുടുംബത്തിലെ അംഗമാണ്. പക്ഷെ രാവിലെ ഉണര്‍ന്നെഴുന്നേല്‍ക്കുമ്പോഴും ജോലി ആരംഭിക്കുന്നതിനു മുമ്പും ഭക്ഷണത്തിനുമുമ്പും ഉറങ്ങാന്‍ തുടങ്ങുന്നതിനുമുമ്പും ഒക്കെ നിത്യേന ഞാന്‍ നാരായണ നാരായണ നാരായണ എന്നു മൂന്നു പ്രാവശ്യം വീതം ജപിക്കാറുണ്ട്, അത്രതന്നെ.”
ഇത് കേട്ടു നാരദമുനി സ്വയം ദിവസേന 24 മണിക്കൂറിനിടയില്‍ നാരായണമന്ത്രം എത്ര പ്രാവശ്യം പറയുന്നു എന്നൊന്നു കണക്ക്കൂട്ടിനോക്കി, ‘ദിവസേന ഒരു ലക്ഷത്തോളം പ്രാവശ്യം, എന്നിട്ടും എനിയ്‌ക്കൊന്നു നാരായണനെ കാണണമെങ്കില്‍ അങ്ങ് ദൂരെ വൈകുണ്ഡത്തില്‍ എത്തണം. എന്നാലീ കര്‍ഷകന്റെ കാര്യമോ? ഏഴുന്നേല്‍ക്കുമ്പോഴും, ജോലിതുടങ്ങുമ്പോഴും, ഭക്ഷണം കഴിയ്ക്കുമ്പോഴും മറ്റെന്തു ജോലിയായാലും, അത് തുടങ്ങുന്നതിനുമുന്‍പു ‘നാരായണ നാരായണ’ എന്നു പറയുമ്പോഴേക്കും നാരായണന്‍ അയാള്‍ടെ മുന്നില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു. ഇത് തികച്ചും അന്യായമാണല്ലോ, വല്ല തെറ്റും പറ്റിയതായിരിയ്ക്കുമോ?’
ഉടന്‍ നാരദര്‍ വൈകുണ്ഡത്തിലേക്ക് യാത്രയായി. അവിടെ എത്തിയ ഉടനെ മഹാവിഷ്ണുവിനോട് ചോദിച്ചു, ‘ഭഗവാനേ, ഞാനവിടുത്തെ നാമം സദാ ഉരുവിട്ടുകൊണ്ടിരിയ്ക്കുന്നു, എന്നിട്ടും എന്റെ മുന്നില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നില്ലല്ലോ. അങ്ങയെ എനിക്കൊന്നു കാണണമെങ്കില്‍ ഇത്രയും ദൂരം താണ്ടി എത്തേണ്ടിയിരിക്കുന്നല്ലോ. എന്നാല്‍ ആ കൃഷിക്കാരന്റെ കാര്യം നോക്കൂ. എല്ലാ ദിവസവും അവിടുന്ന് അയാളുടെ മുന്നില്‍ പ്രത്യക്ഷനാകുന്നതിനാല്‍ അയാള്‍ ആഹ്ലാദഭരിതനായി ജീവിയ്ക്കുന്നു.”
ഇത്രയും കേട്ട മഹാവിഷ്ണു നാരദരെ ഒന്ന് നോക്കിയിട്ട് ലക്ഷ്മീദേവിയോടായി പറഞ്ഞു, ”ഒരു പാത്രത്തിന്റെ വക്കുവരെ എണ്ണ നിറച്ചു കൊണ്ടുവരു.” അതിനുശേഷം ഭഗവാന് നാരദരോട് പറഞ്ഞു, ”ആദ്യമായി താങ്കള്‍ക്കൊരു യാത്ര പോകേണ്ടതായിട്ടുണ്ട്. ദാ ഈ എണ്ണ നിറച്ച പാത്രത്തില്‍നിന്നും ഒരു തുള്ളിപോലും താഴെപ്പോകാതെ എടുത്തു ഭൂലോകത്തു കൊണ്ടുവെച്ചിട്ട് തിരികെ വരണം. എന്നിട്ട് നാരദരുടെ ചോദ്യത്തിനു ഞാനുത്തരം പറയാം.”
പറഞ്ഞതുപ്രകാരം നാരദന്‍ ഒരു തുള്ളി എണ്ണ പോലും താഴെ വീഴ്ത്താതെ, ശ്രദ്ധിച്ച് ഭൂലോകത്തില്‍ കൊണ്ടുവെച്ചിട്ട് തിരികെ വന്നു. ഭഗവാന് ചോദിച്ചു, ”താങ്കള്‍ എണ്ണ നിറച്ച പാത്രവും കൊണ്ട് ഭൂലോകത്തേയ്ക്ക് പൊയ്‌ക്കൊണ്ടിരുന്നതിനിടയില്‍ എത്ര പ്രാവശ്യം ”നാരായണ” എന്നുച്ചരിച്ചു?”
മറുപടിയായി നാരദന്‍ പറഞ്ഞു, ”ഒരു തുള്ളി എണ്ണ പോലും താഴെ വീഴരുതെന്ന് ഭഗവാന് പറഞ്ഞത് പ്രകാരം, ആ എണ്ണയില്‍ തന്നെയായിരുന്നു എന്റെ ശ്രദ്ധ മുഴുവനും. ഈ സമയത്തെങ്ങിനെയാണ് നാരായണമന്ത്രം ഉച്ചരിക്കാനാവുക? മടങ്ങി വരുന്നവഴി അനേകം പ്രാവശ്യം ഉരുവിടുകയും ചെയ്തു.”
മഹാവിഷ്ണു മറുപടിയായി പറഞ്ഞു, ”അതുതന്നെയാണ് അതിന്റെ മുഴുവന്‍ രഹസ്യവും. ആ കര്‍ഷകന്റെ ജീവിതം തന്നെ ഏത് നിമിഷവും ആ പാത്രത്തിലെ എണ്ണ തുളുമ്പിപോകുന്ന വിധത്തിലാണ്. അയാളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം, കുടുംബത്തിന് നിത്യവും കഴിക്കാനുള്ള ഭക്ഷണം കണ്ടെത്തണം, അത് കൂടാതെ മുഴുമിക്കാനാവാത്ത നൂറുകണക്കിനു പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ അയാളുടെ ജീവിതത്തിലുണ്ട്. ഇതിനൊക്കെയിടയിലും ”നാരായണ” എന്നയാള്‍ മറക്കാതെ ഉരുവിടുകയാണ്. മറിച്ച്, താങ്കള്‍ ആ എണ്ണപ്പാത്രം കൊണ്ടുനടക്കുന്നതിനിടയില്‍ ഒരു പ്രാവശ്യം പോലും ഉരുവിട്ടതേയില്ല. ഒന്നും ചെയ്യാതിരിക്കുമ്പോള്‍ നാരായണമന്ത്രം ഉരുവിട്ടു കൊണ്ടിരിക്കാന്‍ എളുപ്പമായിരിക്കും.”
ഇനി മരണമെന്ന പ്രക്രിയ എങ്ങിനെ പ്രയോജനകരമാക്കാം എന്നതിലേയ്ക്കു കടക്കാം. മരണസമയമടുക്കുമ്പോള്‍ നിങ്ങള്‍ക്കെന്താഗ്രഹിക്കണമെന്നുണ്ടോ, അത് മനസ്സില്‍ കൊണ്ടുവരാന്‍ വളരെ ഉയര്‍ന്ന നിലവാരത്തിലുള്ള ബോധമുണ്ടായിരിക്കണം. മിക്കവാറും ആളുകള്‍ മരിക്കുന്നത് അബോധാവസ്ഥയില്‍ എത്തിയശേഷമായിരിക്കും.. സാധാരണയായി ഒരാളുടെ മരണസമയത്ത് അടുത്തിരിക്കുന്നവര്‍ തങ്ങള്‍ക്കറിയാവുന്ന മന്ത്രങ്ങള്‍ ജപിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കും. ”ഓം നമഃശിവായ” എന്നോ അല്ലെങ്കില്‍ രാമനാമമോ മറ്റോ. ഇത് ഭാരതസംസ്‌കാരത്തിന്റെ ഒരു പ്രത്യേകതയാണ്.
ഇതെന്തിനാണെന്നുവെച്ചാല്‍, മരിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന വ്യക്തിക്ക് ഈശ്വരനാമം ഓര്‍മിക്കാന്‍ വേണ്ടിയാണ്, ഈശ്വരനാമം കേട്ടിട്ട് മറ്റുചിന്തകളൊക്കെ മാഞ്ഞുപോകട്ടെ എന്ന ഉദ്ദേശമായിരിക്കും. വാസ്തവത്തില്‍ ഇതൊന്നും നിങ്ങള്‍ ചെയ്യേണ്ടതില്ല. ജീവിതത്തിന്റെ ഒരു സ്ഥിതിയില്‍നിന്ന്, അഥവാ പരിമാണത്തില്‍നിന്ന് മറ്റൊരു സ്ഥിതിയിലേയ്ക്ക്, അതായത് ഭൗതികതയില്‍നിന്ന് ആത്മീയസ്ഥിതിയിലേയ്ക്ക് മാറുമ്പോള്‍, പൂര്‍ണമായ സ്വബോധം നിങ്ങള്‍ക്ക് നിലനിര്‍ത്താന്‍ കഴിഞ്ഞാല്‍, അതാണ് മുക്തി. പക്ഷെ ആ അവസാന നിമിഷം, പൂര്‍ണബോധാവസ്ഥയില്‍ എത്തിച്ചേരണമെങ്കില്‍ ഒരായുഷ്‌ക്കാലം മുഴുവന്‍ ബോധവനായിരിക്കുവാന്‍ തക്കവിധം സാധനകള്‍ ചെയ്യേണ്ടതുണ്ട്. അതുമല്ലെങ്കില്‍, ആ അവസ്ഥയിലെത്തിച്ചേരാന്‍ സഹായിക്കും വിധം ഒരു പുണ്യാത്മാവിന്റെ സാന്നിധ്യത്തില്‍ കഴിയേണ്ടതുണ്ട്. അപ്രകാരമുള്ള സന്ദര്‍ഭത്തെകുറിച്ചാണ് ഭഗവാന് കൃഷ്ണന്‍ പറഞ്ഞിരിയ്ക്കുന്നത്,
‘മരണസമയത്തു ആരെന്നെക്കുറിച്ചു ചിന്തിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുന്നുവോ, അപ്പോഴൊക്കെ ഞാനവിടെയെത്തി മുക്തി പ്രദാനം ചെയ്യുന്നതായിരിക്കും.’ എന്ന്. അതൊരു ആന്തരികസത്യമാണ്, പരമാത്മാവിനെ പ്രാപിക്കുവാനുള്ള യോഗതത്വത്തെക്കുറിച്ചാണ് സംസാരിക്കുന്നത്. ശരിയായവിധമാണ് നിങ്ങള്‍ ചെയ്യുന്ന കര്‍മങ്ങള്‍ എങ്കില്‍, അത് പരമാത്മാവില്‍ വലയം പ്രാപിക്കുവാന്‍ നൂറു ശതമാനവും സഹായകരമായിരിയ്ക്കും. കാരണം ആ പ്രക്രിയ നിങ്ങളെ മാത്രം ആശ്രയിച്ചാണിരിക്കുന്നത്. വേറൊരു ഘടകത്തിനും അവിടെ സ്ഥാനമില്ല. അതുകൊണ്ടാണ് ഒരു നിശ്ചിതരൂപത്തില്‍ ശ്രീകൃഷ്ണന് പറയാന്‍ കഴിഞ്ഞത്, ”ഇത്രയും ശ്രദ്ധിക്കാന്‍ നിങ്ങള്‍ക്കു കഴിയുമെങ്കില്‍, ബാക്കി കാര്യങ്ങള്‍ ഞാന്‍ നോക്കികൊള്ളാം”എന്ന്. ബാഹ്യമായ യാഥാര്‍ഥ്യങ്ങളുടെ കാര്യമായിരുന്നെങ്കില്‍, അദ്ദേഹം ഒരിയ്ക്കലും അങ്ങിനെ പറയുമായിരുന്നില്ല, കാരണം ബാഹ്യമായ യാഥാര്‍ഥ്യങ്ങളെല്ലാം വേറെ എത്രയോ ഘടകങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചാണിരിക്കുന്നതെന്ന് ഭഗവാന് നന്നായറിയം. ഭൌതികതലത്തില്‍നിന്ന് വളരെ ഉയര്‍ന്ന മറ്റൊരുതലത്തിലേയ്ക്ക് മാറുന്ന നിമിഷത്തില്‍, പൂര്‍ണബോധം നിലനിര്‍ത്താന്‍ കഴിഞ്ഞാല്‍, മോക്ഷപ്രാപ്തി ഉണ്ടാകും.
അതുകൊണ്ടാണ് ആത്മസാക്ഷാത്കാരം ഉണ്ടാകുന്ന നിമിഷവും ഭൗതികശരീരം ഇവിടെ ഉപേക്ഷിക്കുന്ന നിമിഷവും രണ്ടും ഒന്നായിത്തീരുന്നത്. മരണസമയത്തു തന്നെയാണ് ബോധോദയം ഉണ്ടാകുന്നതെങ്കിലും, ശരീരം ഉപേക്ഷിക്കുകതന്നെ വേണം. അതുപോലെ തന്നെ, ശരീരം ഉപേക്ഷിക്കുവാനുള്ള ഘട്ടം എത്തിക്കഴിഞ്ഞാല്‍, നിങ്ങളെയും നിങ്ങളുടെ ശരീരത്തെയും വേര്‍തിരിക്കാന്‍ വേണ്ടവിധം, ബോധതലം ഔന്ന്യത്വംത്തിലേയ്ക്ക് ഉണര്‍ന്ന് ശരീരത്തോട് ഒട്ടിപ്പിടിച്ചുകിടക്കാന്‍ തോന്നുന്ന ആ ആസക്തിയെ ഇല്ലാതാക്കികൊള്ളും. ജീവന്‍ ശരീരത്തില്‍നിന്നും വഴുതിപ്പോകാതിരിയ്ക്കണമെങ്കില്‍ നിയന്ത്രണാത്മകമായ ആന്തരികമായ യാന്ത്രോപകരണങ്ങള്‍ ഉപയോഗിക്കാനുള്ള ജ്ഞാനം ഉണ്ടായിരിക്കണം. അതിനു മുന്തിയ തരത്തിലുള്ള യോഗസാധനകള്‍ അഭ്യസിച്ചിരിക്കണം.
മരണശയ്യ … സാന്ത്വനത്തിനാരും വേണ്ട.!
മരണസമയം സ്‌നേഹിക്കുന്നവരും ബന്ധുമിത്രാദികളും അടുത്തു വേണ്ട എന്നു ഭാരതീയ പാരമ്പര്യ സംസ്‌കാരത്തില്‍ പറയുന്നു. ഷഷ്ട്യാബ്ദപൂര്‍ത്തിയായാല്‍ ഭാര്യാഭര്‍ത്താക്കന്മാര്‍ ഒന്നിച്ച്, അല്ലെങ്കില്‍ ഒറ്റയ്ക്ക് വാനപ്രസ്ഥം എന്ന നിലയ്ക്ക് വനാന്തരങ്ങളില്‍ പോയി കാലം കഴിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നതതുകൊണ്ടാണ്. പത്തറുപതു വയസ്സെത്തുമ്പോള്‍ സാധാരണ ഗതിയില്‍ ഒരു മനുഷ്യന്റെ ഉത്തരവാദിത്തങ്ങളൊക്കെ കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ടാവും. കുടുംബനാഥന്‍ അല്ലെങ്കില്‍ കുടുംബനാഥ എന്ന കിരീടമഴിച്ചുവച്ച്, ശേഷിച്ച ബാധ്യതകളെല്ലാം അടുത്ത തലമുറയെ എല്പിച്ചിട്ട്, ശിഷ്ടജീവിതം ഈശ്വരസാക്ഷാത്കാരത്തിനായി, ഈശ്വര പ്രാര്‍ത്ഥനയില്‍ മുഴുകി കഴിയുന്നതാണ് യുക്തി.
മരണ നിമിഷം, നിങ്ങളില്‍ ഒരു പ്രത്യേക ചിന്ത ഉടലെടുത്തു എന്നിരിക്കട്ടെ, ഭാവിയില്‍ ഉണ്ടാകാന്‍പോകുന്ന ജന്‍മഗുണവിശേഷം അതിനനുസരിച്ചായിരിക്കും. അതുകൊണ്ടാണ് സ്വന്തം കുടുംബക്കാരോടൊപ്പം ഇരുന്ന് മരിയ്ക്കാന്‍ പാടില്ല എന്നു ഭാരതീയ പാരമ്പര്യ സംസ്‌കാരത്തില്‍ പറയുന്നത്. നിങ്ങളുടെ വേര്‍പാടിലുള്ള അവരുടെ ദു:ഖം കണ്ട്, അവരോടൊപ്പം കുറച്ചുനാള്‍ കൂടി തങ്ങാനുള്ള ആഗ്രഹം വന്നാല്‍, വിണ്ടും അതേ സാഹചര്യത്തില്‍ വന്നു പിറന്നേക്കാം. ജനങ്ങള്‍ ആദികാലത്ത്, മരണസമയത്തിന് മുമ്പായി വാനപ്രസ്ഥം എന്ന നിലയ്ക്ക് വനാന്തരങ്ങളില്‍ പോയി കാലം കഴിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നതിന് കാരണം അതാണ്. നേരത്തേ ഞാന്‍ പറഞ്ഞതിന് അനുബന്ധമായി മറ്റൊരു കാര്യം കൂടി ഉണ്ട്. മരണനിമിഷം നിങ്ങള്‍ക്ക് എന്തെങ്കിലും പ്രത്യേക ചിന്ത ഉണ്ടായിയെന്നിരിയ്ക്കട്ടെ. ഭാവിയിലുള്ള നിങ്ങളുടെ ജന്‍മത്തിലും അതിനനുസരിച്ചുള്ള ഗുണവിശേഷം നിലനില്ക്കുകതന്നെ ചെയ്യും. അതുകൊണ്ടാണ് മരണസമയത്ത് ശാന്തിയും, സമാധാനവും, ക്ഷേമവും, ഒക്കെ പൂര്‍ണമായിട്ടുള്ള ഒരന്തരീക്ഷം നാം സൃഷ്ടിക്കണമെന്ന് പറയുന്നത്. അന്ത്യനിമിഷത്തില്‍ ഏതു പ്രത്യേകതരത്തിലുള്ള വികാരവിചാരങ്ങളാണോ മനോമുകുരത്തില്‍ മുഖ്യമായിട്ടുമുള്ളത്, അതിനനുസരിച്ചായിരിയ്ക്കും ആ വ്യക്തിയുടെ അടുത്ത ജന്‍മത്തിലുള്ള ഗുണദോഷങ്ങളും.
കുരുക്ഷേത്രയുദ്ധത്തിനുശേഷം ധൃതരാഷ്ട്രര്‍, ദ്രൗപതി, കുന്തി, സഹായിയായി സഞ്ജയനും ചേര്‍ന്ന് അവരുടെ വര്‍ദ്ധക്യകലത്താണല്ലോ വാനപ്രസ്ഥത്തിനായി വനാന്തരങ്ങളിലേയ്ക്ക് പോയത്. രാജകൊട്ടാരത്തില്‍കിടന്നു മരിയ്ക്കാനാഗ്രഹമില്ലാത്തതുകൊണ്ടായിരുന്നു വനന്തരങ്ങളിലേയ്ക്ക് പോയത്. അന്ധനും മൂഢനുമായിരുന്നു ധൃതരാഷ്ട്രര്‍; എങ്കിലും അതിനുള്ള വിവേകം അദ്ദേഹത്തിന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഇന്നീ ആധുനികലോകത്തിന്, ആ വിധമുള്ള വിവേകം നഷ്ടപ്പെട്ടിരിക്കുകയാണ്. മക്കളെല്ലാം ചക്രവര്‍ത്തിതുല്യരായിരിന്നിട്ടും, ജീവിതത്തില്‍ എന്തെല്ലാം കഷ്ടപ്പാടുകള്‍ സഹിക്കേണ്ടിവന്നാലും ശരി, രാജകൊട്ടാരത്തിന്റെ സര്‍വസുഖഭോഗങ്ങളും അന്ത്യനാളുകളില്‍ അനുഭവിക്കാന്‍ കഴിയുമായിരുന്നിട്ടുകൂടി, കുന്തിയും എല്ലാം വിട്ടെറിഞ്ഞ്, അവരോടൊപ്പം മരണം വരിയ്ക്കാന്‍ കാട്ടില്‍പോയി.
അവരെല്ലാം കാടിനുള്ളില്‍ കീഴ്ക്കാംതൂക്കായ ഒരു മലമുകളില്‍കയറി താമസിച്ചു. ഈ സമയം അവിടെ ഒരു കാട്ടുതീ പടര്‍ന്നു. പടുവൃദ്ധരായി കഴിഞ്ഞിരുന്നതിനാല്‍, കാട്ടുതീയെ ചെറുത്തുനില്‍ക്കാനോ ഓടിരക്ഷപ്പെടാനോ ആവാതെ അവര്‍ നിശ്ചേഷ്ടരായി. അഗ്‌നിക്കിരയാകുന്നതിനു മുമ്പ് ധൃതരാഷ്ട്രര്‍ സഞ്ജയനോടായി പറഞ്ഞു, ”നീ ഇത്രയുംനാള്‍ എന്നെ നന്നായി സേവിച്ചു. നിനക്കിപ്പോഴും ആരോഗ്യം ഉണ്ട്, ചെറുപ്പവും ആണ്, നീയിവിടെനിന്നും രക്ഷപ്പെട്ടുകൊള്ളുക. വൃദ്ധരായ ഞങ്ങള്‍ മൂവ്വരും അഗ്‌നിക്കിരയായിക്കൊള്ളട്ടെ.”
എന്നാല്‍ സഞ്ജയന്‍ അതിനു വിസമ്മതിച്ചു. അങ്ങിനെ അവര്‍ നാലുപേരും ഒരുമിച്ചു മരണത്തെ ബോധപുര്‍വ്വം സ്വാഗതം ചെയ്തു.
കുടുംബാംഗങ്ങളോടൊപ്പം ജീവിയ്ക്കുന്നതിനിടയില്‍ മരിക്കാനിടവന്നാല്‍, അതിതീവ്രമായ അഭിനിവേശവും, ആസക്തിയും ആയിരിയ്ക്കും മരണസമയത്ത്. അത് ഭാവിയില്‍ യാതൊരുവിധ ക്ഷേമവും പ്രദാനം ചെയ്യുകയില്ല. ഇന്നും ഈ രാജ്യത്തു പലരും മരണസമയത്തിനുമുമ്പായി കാശിയ്ക്കു പോയി മരണം വരിയ്ക്കുന്നത് പ്രസിദ്ധമാണല്ലോ? കാശി ഒരു പുണ്യസ്ഥലമാണെന്ന വിശ്വാസമുള്ളതുകൊണ്ടാണത്. ശിവഭഗവാന്റെ ഭഗവത്പ്രസാദം ഏറ്റുവാങ്ങികൊണ്ട് മരിയ്ക്കണമെന്നാണവരുടെ ആഗ്രഹം. മരണസമയത്ത് കുടുംബാംഗങ്ങളോടൊപ്പം അവരുടെ വികാരങ്ങള്‍ പ്രകടിപ്പിക്കാനവര്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്നില്ല.
ലോണ്‍ തിരിച്ചടയ്ക്കാനുള്ള സമയമായി
ജീവിതത്തില്‍ മരണം മാത്രമാണ് സംശയലേശമെന്യേ നിശ്ചയമായിട്ടുള്ളത്. നിങ്ങള്‍ നാളിതുവരെ നല്ല രീതിയിലാണ് ജീവിച്ചതെങ്കില്‍, മരണം ഒരിയ്ക്കലും ഒരു ദുഷിച്ച അവസ്ഥയിലായിരിക്കുകയില്ല. നേരെ മറിച്ച്, കഴിഞ്ഞുപോയ ജീവിതത്തിന്റെ ഓരോ നിമിഷവും, ദേഷ്യം, ഭീതി, മടി, വെറുപ്പ്, സന്ദേഹം എന്നിവ കലര്‍ന്നതായിരുന്നുവെങ്കില്‍, അതിനര്‍ത്ഥം നിങ്ങളിതുവരെ ജീവിച്ചിട്ടേയില്ല എന്നാണ്. മരണം അടുക്കുംതോറും, ഇനിയും ജീവിക്കണമെന്ന തോന്നല്‍ ഉണ്ടായാല്‍, അത് ഒരു നല്ല കാര്യമല്ല. മരണം ഏതു വിധമായിരുന്നാലും ശരി, നിങ്ങള്‍ ശരീരത്തെ മാത്രമേ ഇവിടെ ഉപേക്ഷിക്കുന്നുള്ളൂ. ഭൂമിദേവിയില്‍നിന്നും കടമെടുത്തതാണല്ലോ ഈ ശരീരം.
ബാങ്കില്‍ നിന്നും പത്തുലക്ഷം രൂപ കടമെടുത്തുവെന്ന് വിചാരിക്കുക. ആ സംഖ്യ ഒരമ്പത് കൊല്ലം കൊണ്ട് പത്തുകോടിയായി വളര്‍ന്നു എന്ന് വിചാരിക്കുക. പിന്നീടൊരു ദിവസം, ബാങ്ക് മാനേജര്‍ മുതലും പലിശയും അടയ്ക്കണം എന്നാവശ്യപ്പെട്ടാല്‍, നിങ്ങള്‍ക്ക് വിസമ്മതം പറയാനാകുമോ? നിങ്ങള്‍ സന്തോഷത്തോടെ ല്‍ തിരിച്ചടക്കും. അതേസമയം, ലോണ്‍ എടുത്ത പത്തുലക്ഷവും ധൂര്‍ത്തടിച്ച് നിങ്ങള്‍ ദുര്‍വിനിയോഗവും ചെയ്തതാണെങ്കില്‍, മാനേജറെ കാണുമ്പോഴേക്കും ഭയചകിതനായിപ്പോകില്ലേ? അയാളുടെ കണ്‍വെട്ടത്തുനിന്നെവിടെയെങ്കിലും പോയി ഒളിയ്ക്കാന്‍ ശ്രമിയ്ക്കും. അതുമല്ലെങ്കില്‍ പലവിധ സൂത്രങ്ങളും വ്യാജപ്പണിയും പ്രയോഗിക്കാന്‍ തയ്യാറായേക്കും.
അതുപോലെ തന്നെയാണ് ഈ ശരീരം. ഭൂമിദേവി തന്ന ലോണ്‍ ആണ് ഈ ശരീരം. അതുപയോഗിച്ച് സ്വന്തം ജീവിതം അനുഗ്രഹീതമാക്കിയിട്ടുണ്ടെങ്കിലോ, അതിനെ പരമാവധി പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ടെങ്കിലോ, ആന്തരീകമായി ഒരു വലിയ ആനന്ദമോ മാധുര്യമോ ഉള്ള ജീവിതം നയിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലോ, തീര്‍ച്ചയായും ഭൂമിദേവി വന്ന് ലോണ്‍ തിരിച്ചടയ്ക്കാന്‍ സമയമായി എന്നറിയിച്ചാല്‍, സന്തോഷപൂര്‍വമത് തിരിച്ചു നല്കുക തന്നെ ചെയ്യും. അതിന് ഒരു പലിശയും നല്‌കേണ്ടതില്ല. കാരണം ആ ലോണ്‍ തിരിച്ചടയ്ക്കുന്നതോടുകൂടി നിങ്ങളുടെ എല്ലാ ബാധ്യതകളും അവിടെ അവസാനിയ്ക്കും.
നിങ്ങള്‍ ആ സമയത്ത് സന്തുഷ്ടവാനായിരിക്കണം, എല്ലാം സ്വഭാവികമായി സംഭവിച്ച ഒരു ജീവിതത്തിന്റെ പര്യവസാനം മുന്നില്‍ കാണുമ്പോള്‍, സുബോധത്തോടെയിരിക്കാനായാല്‍, നിങ്ങള്‍ മോക്ഷപ്രാപ്തിയുടെ പാതയിലെത്തിക്കഴിഞ്ഞിരിക്കും. അവസാനനാളില്‍ നിങ്ങള്‍ പുതിയ വേഷമിട്ട ജന്മങ്ങളാണ് ആഗ്രഹിക്കുന്നതെങ്കില്‍, വരാന്‍ പോകുന്ന ജന്മം തിളക്കമായി തുടരാനുള്ള അനുഗ്രഹം ലഭിക്കും. അതല്ല, പരമാത്മസത്യത്തില്‍ വലയം പ്രാപിക്കാ നാഗ്രഹിക്കുന്നുവെങ്കിലോ, അതുമായി ഏകത്വം പ്രാപിക്കാനാഗ്രഹിക്കുന്നുവെങ്കിലോ, ഭാവിയില്‍ ജന്മങ്ങള്‍ എടുക്കേണ്ടി വരേണ്ടാത്ത അവസ്ഥയിലെത്തിച്ചേരാനും സാധിക്കും.
”മോക്ഷപ്രാപ്തി കൈവരിയ്ക്കുന്നതോടുകൂടി, പിന്നെ ആഗ്രഹങ്ങളില്ല, അനുമാനങ്ങളുമില്ല . സഫലീകരിച്ച ഒരു ജന്മത്തിന്റെ സമാപ്തി !”
